Jaarseries

Geloof en sociale wetenschap — jaargang 63, 2013

Meer dan de natuurwetenschappen of de technische wetenschappen richten de sociale wetenschappen hun blik op de mensenwereld: op wat wij met elkaar doen aan organisatie, zingeving, beïnvloeding en opbouw van samenlevingen. Daarmee komt ook de religie in het vizier als menselijk product, gedreven door menselijke motieven. Kort door de bocht gezegd: niet de vraag of de soorten geschapen zijn dan wel evolutionair ontstaan, is primair relevant voor de religieonderzoeker, maar de vraag welke belangen mensen hebben om het ene antwoord te verdedigen boven het andere. Sociaal-wetenschappers maken alles vloeibaar. Zij vragen naar processen van overdracht en invloed, naar afhankelijkheid van structuren en systemen, zij wijzen op de relatie tussen politieke organisatievormen en godsbeelden. Niet of het waar is wat mensen geloven, maar waarom zij dit geloven, hoe zij eraan komen en wat het met hen doet, interesseert de sociaal-wetenschapper. In die benadering van de werkelijkheid vervaagt de idee dat er zoiets is als een werkelijkheid buiten ons, een werkelijkheid die wij min of meer objectief kunnen kennen.

In deze jaarserie van Wapenveld bespreken we een aantal vragen die voortkomen uit de sociaal-wetenschappelijke blik op geloven. De eerste is algemeen van aard: wat betekent het om sociaal-wetenschappelijk te kijken naar religie, inclusief het christelijk geloof? Vervolgens bespreken we drie concrete kwesties, die in de jaarserie verder worden uitgewerkt: de uitdaging van het sociaal-constructivisme, de 'rationalisering' van de kerk en het dwingende discours van secularisatie.

Alles wordt vloeibaar

Stefan Paasjaargang 63, nummer 1, februari 2013

Vorig jaar schoof ik aan bij een onderzoekspresentatie over religieus terrorisme. Een van de interessante uitkomsten van het onderzoek was dat het merendeel van de recente aanslagplegers technisch of medisch was opgeleid. Ik maakte daar een opmerking over in de trant van: blijkbaar voorkomt een wetenschappelijke opleiding niet dat je terrorist wordt. De leider van het panel reageerde instemmend en vervolgde: ‘Maar als ze nu sociale wetenschappen hadden gestudeerd…’. De aanwezige sociologen en antropologen glimlachten en knikten. De suggestie was duidelijk: een sociaal-wetenschappelijke studie is bij uitstek geschikt om iemand van radicale standpunten af te helpen.

https://wapenveldonline.nl/artikel/1112/alles-wordt-vloeibaar/

Lees verder

De voorlichting der sociologie

Maarten van den Bosjaargang 63, nummer 2, april 2013

De Nederlandse Hervormde Kerk kwam na de Tweede Wereldoorlog in de greep van de sociale wetenschappen. Het Sociologisch Instituut der Kerk en Wereld speelde een centrale rol bij de pogingen om Nederland te herkerstenen. Het presenteerde cijfers, feiten en statistieken over ontkerkelijking met een groot gevoel van urgentie. Het was vijf voor twaalf. Hiermee stuurde de sociologie het kerkelijk beleid een bepaalde richting op die achteraf als mislukt kan worden gekarakteriseerd. In de jaarserie van Wapenveld over geloof en sociale wetenschappen stellen we de vraag naar het verband tussen ‘sociologisering’ van de kerk en secularisatie.

https://wapenveldonline.nl/artikel/1122/de-voorlichting-der-sociologie/

Lees verder

Ik kan niet terug achter de ervaringen van God in mijn leven

Wim Dekker en Bert de Leedejaargang 63, nummer 3, juni 2013

Alweer enige decennia terug verscheen er een taalkundige studie naar de tale Kanaäns. De weg in woorden, zo luidde de titel [1] met als auteur M. van de Ketterij. Nauwkeurig onderzoek van jaargangen bevindelijk gereformeerde kerkblaadjes resulteerde in een beschrijving van het taalveld van bevindelijk gereformeerden. Het is een prachtige studie. Maar het blijft steken in de beschrijving van een taal. De auteur geeft ergens in het boek aan dat hij wel over de taal kan schrijven, maar er niet uit kan spreken. Dit geheel in stijl met het beschreven genre. Deze uitweg bood het evangelische taalveld Miranda Klaver niet. Het fenomeen historisch geloof wordt daar niet onderkend. Als cultureel antropoloog deed zij studie naar bekering in twee evangelische gemeenten in Nederland. Het heeft de uiterst leesbare studie This is my desire; a semiotic perspective on conversion in an evangelical seeker church and a pentecostal church in the Netherlands (Klaver, 2011) opgeleverd. Wapenveld zocht Miranda Klaver op om meer te weten te komen over hoe zij als gelovige haar onderzoek heeft uitgevoerd.

https://wapenveldonline.nl/artikel/1132/ik-kan-niet-terug-achter-de-ervaringen-van-god-in-mijn-leven/

Lees verder

Sociale wetenschappen en geloof: een conceptuele analyse

Jan van der Stoepjaargang 63, nummer 4, augustus 2013

Sociale wetenschappen worden door gelovigen vaak met scepsis bekeken. Ze richten zich niet op de inhoud van het geloof, maar op de manier waarop mensen samen religieuze gemeenschappen vormen. Daarmee zouden ze een seculariserend effect hebben. Stefan Paas gaat in Wapenveld van februari 2013 zelfs zover om te zeggen dat de sociale wetenschappen religie verdringen als betekenisgever van de sociale wereld. Volgens hem vormen de sociale wetenschappen een belangrijke ideologische factor. Ze duiden onze samenleving als geseculariseerd en bepalen zo in hoge mate hoe we naar de wereld kijken. Tegelijkertijd adopteert hij echter de taal van de sociale wetenschappen door onbekommerd ook zelf over wetenschap en religie als sociale constructies te spreken. Tegenover de constructie van de sociale wetenschappen kunnen gelovigen hun eigen constructie plaatsen, ook al is dat misschien vechten tegen de bierkaai. 

https://wapenveldonline.nl/artikel/1142/sociale-wetenschappen-en-geloof-een-conceptuele-analyse/

Lees verder

David Martin, godsdienstsociologie en het probleem van de secularisatie

Bart Walletjaargang 63, nummer 5, oktober 2013

De klassieke secularisatiethese heeft haar langste tijd inmiddels wel gehad. Alom klinkt nu de kritiek op het idee dat moderne samenlevingen onherroepelijk seculariseren en afscheid nemen van het geloof. Maar betekent deze kritiek ook dat we afscheid moeten nemen van het begrip secularisatie zelf? Voor een antwoord hierop gaan we te rade bij David Martin (1929), vermaard godsdienstsocioloog en een van de eerste critici van de secularisatiethese.

https://wapenveldonline.nl/artikel/1152/david-martin-godsdienstsociologie-en-het-probleem-van-de-secularisatie/

Lees verder

Hoe meer wetenschap, hoe minder geloof?

David Martinjaargang 63, nummer 5, oktober 2013

De discussie over de verhouding tussen wetenschap en secularisatie wordt geteisterd door de manier waarop mensen spreken over ‘religie’ en ‘het seculiere’ alsof ze enig verstand hebben van de echte betekenis van deze termen. Hetzelfde geldt voor ‘wetenschap’. Ook het denken daarover wordt gefrustreerd door de wijze waarop sommige hoogopgeleide mensen hun mening geven over wat het geval ‘behoort’ te zijn, alsof hun overtuiging in de plaats kan komen van wat feitelijk het geval ‘is’. ‘Wat behoort’ is bij velen veranderd in ‘wat is’ als gevolg van bepaalde historische crisismomenten in de verhouding van religie tot wetenschap, die daarbij een bijna mythische status hebben verkregen. Ik denk hier bijvoorbeeld aan de Galileocontroverse die door Paul Hazard is bestempeld als de grootste crisis in het vroegmoderne Europese denken en aan de nog altijd voortdurende controverse over de evolutietheorie van Darwin.

https://wapenveldonline.nl/artikel/1153/hoe-meer-wetenschap-hoe-minder-geloof/

Lees verder

Het Koninkrijk van God en onze sociale werkelijkheid

Benno van den Torenjaargang 63, nummer 6, december 2013

Sinds enkele jaren ben ik betrokken bij het ‘Developing a Christian Mind’-programma in Oxford (http://www.oxfordchristianmind.org/), waarin studenten nadenken over de relatie tussen het christelijk geloof en hun vakgebied. Opvallend genoeg zijn er in de Oxfordse Universiteit veel gemakkelijker sprekers voor deze cursus te vinden onder academici in de natuurwetenschappen dan in de sociale wetenschappen. Dit in tegenstelling tot de breed gedeelde publieke opinie dat het christelijk geloof het meest te vrezen heeft van de exacte wetenschappen, zoals onder anderen de Oxfordse bioloog Richard Dawkins voortdurend onderstreept. In de exacte wetenschappen lijkt meer creatieve interactie te bestaan met het christelijk geloof dan in de sociale wetenschappen. Verhalen van enkele vrienden en kennissen geven de indruk dat het christelijk geloof in de sociale wetenschappen gemakkelijker tot gespannen verhoudingen met dominante ideeën leidt dan in de natuurwetenschappen. Het is daarom heel goed dat de redactie van Wapenveld ervoor gekozen heeft een jaarserie aan dit thema te wijden.

https://wapenveldonline.nl/artikel/1163/het-koninkrijk-van-god-en-onze-sociale-werkelijkheid/

Lees verder

De dynamiek van de voorlopigheid

Stefan Paas en Hendrik-Jan van Nieuw Amerongenjaargang 63, nummer 6, december 2013

Op een rustige avond gaat onze reis naar Driebergen. In een statige laan bellen we aan bij een hoekhuis, dat zich direct blootgeeft als de residentie van een Trouw-abonnee. De voorwerpen in de hal, die uit allerlei exotische landen en culturen afkomstig zijn, doen ons vermoeden dat dit een boeiende avond gaat worden. We stappen over de drempel bij prof. dr. André Droogers, emeritus VU-hoogleraar ‘Culturele Antropologie, in het bijzonder Religieuze en Symbolische Antropologie’.

https://wapenveldonline.nl/artikel/1162/de-dynamiek-van-de-voorlopigheid/

Lees verder

De stem van de kerken

Maarten van den Bosjaargang 64, nummer 1, februari 2014

Op 29 november 1968 sprak premier Piet de Jong via de televisie de natie toe. In de actualiteitenrubriek Brandpunt had kardinaal Bernard Alfrink, in zijn hoedanigheid als president van Pax Christi Nederland, enkele weken eerder een klinkende uitspraak gedaan over een voorgenomen verhoging van het defensiebudget. Die verhoging was ingezet als reactie op het neerslaan van de Praagse Lente door het Sovjetleger in het voorjaar. De katholieke vredesorganisatie Pax Christi verzette zich hiertegen en pleitte voor meer ruimte – en middelen – voor dialoog en verzoening in plaats van extra geld naar defensie.

https://wapenveldonline.nl/artikel/1177/de-stem-van-de-kerken/

Lees verder