Wapenveld

In de negentiende eeuw was Wenen het diplomatieke centrum van de wereld. In 1814 en 1815 werd hier het Weens congres gehouden, waarop de Europese landkaart opnieuw werd uitgetekend in de nasleep van de Napoleontische oorlogen. In de stadspaleizen, balzalen en salons werden diplomatieke gesprekken gevoerd, bondgenootschappen gesloten en kinderen verwekt.

Wenen mag dan niet langer het diplomatieke centrum van de wereld zijn, toch wordt hier nog geregeld diplomatiek topoverleg gevoerd. Het is er vast minder spannend en feestelijk dan tijdens het Weens congres, maar de stad biedt nog steeds een podium voor verschillende internationale overleggen. Toen bijvoorbeeld de Verenigde Staten en Iran een nucleaire deal sloten in hotels in de binnenstad in 2015 en 2022, zeg je zwarte auto’s in colonne langs een duur hotel zoemen.

Onlangs was een van de diplomaten van de Verenigde Staten die betrokken was bij deze deal, Jake Sullivan, te gast bij het Instituut voor Menswetenschappen om toelichting te geven op zijn werk als oud-veiligheidsadviseur van president Biden. In een kleine bibliotheek zaten we opeengepakt te wachten tot Sullivan binnenkwam. Hij werd geïnterviewd door de Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev. Uiterst rustig, vakkundig en beheerst gaf Sullivan antwoord op de vragen. Hij vertelde over de manier waarop de Biden-regering omging met China en de Chinese Communistische Partij. Het was constant balanceren tussen druk uitoefenen en het voorkomen van escalatie.

Ook richting Rusland werd steeds geprobeerd een direct conflict te vermijden en aan de andere kant Oekraïne maximaal te steunen. Op de vraag of hij vond dat er genoeg was gedaan, zei hij dat er altijd kritiek zal blijven. Er zijn mensen die zeggen dat de Verenigde Staten meer hadden moeten doen en anderen beweren juist dat de Oekraïneoorlog is begonnen doordat de Verenigde Staten zoveel hadden gedaan. Maar als we een paar jaar terug in de tijd zouden gaan en konden tekenen voor het feit dat Oekraïne nu nog steeds standhoudt en dat een directe confrontatie tussen kernmachten is voorkomen, dan zouden waarschijnlijk veel mensen dat doen.

Wat me opviel bij de beantwoording van de vragen van deze diplomaat: elke vraag en elk persoon in de zaal nam hij serieus. Volgens mij gaat hij nog eens een gooi doen naar de Democratische presidentskandidatuur. Sullivan is niet alleen een diplomaat met praktische ervaring, hij is ook hoogleraar en schrijft op academisch niveau over geopolitiek. Hij hangt een pragmatische, gematigd realistische houding aan ten aanzien van het Amerikaans buitenlandbeleid: waarden zijn belangrijk, maar men moet hiervan pragmatisch kunnen afwijken als het nodig is.

Ik was benieuwd wat hij vond van de realistische positie dat vooral hard power telt en dat zaken zoals religie geen rol spelen in de geopolitiek. Sullivan ontkrachtte dit en antwoordde dat het uiterst onverstandig zou zijn om geen rekening te houden met religie. Hij verwees naar president Biden, een praktiserend katholiek. Natuurlijk kun je niet altijd precies aanwijzen waar hij zijn geloof een plek gaf in zijn handelen, maar het speelde volgens Sullivan een constante rol in de houding die hij aannam als president. Ook in de bestrijding van Islamitische Staat hielden Sullivan en zijn team rekening met religie. En kijk eens naar religie op institutioneel niveau, bijvoorbeeld hoe de Russisch-orthodoxe Kerk haar rol speelt in de Russische politiek.

Buitenlandbeleid is constant balanceren om te voorkomen dat er een groot conflict uitbreekt, benadrukte de uitermate vakkundige diplomaat in zijn fascinerende betoog. Het is precies dit soort mensen die de wereld nu nodig heeft in de herschikking van de geopolitieke orde. Het machtscentrum van deze herschikking ligt daarbij echter niet meer in Europa, laat staan in het oude Wenen.