Wapenveld

Abstract

Het is alweer meer dan 25 jaar geleden dat de Duitse filosoof Peter Sloterdijk zijn provocerende rede Regels voor het mensenpark hield. Hij suggereerde dat het tijd werd om na te denken over hoe wij technologie willen gebruiken om mensen te vormen. Het leek erop dat hij daarbij vooral dacht aan genetische manipulatie en dat verklaarde de enorm heftige reacties op zijn rede.

Niettemin stelde Sloterdijk een belangrijk thema aan de orde: technologie verandert mensen, ook in materiële en biologische zin, en we kunnen daar maar beter bewust over nadenken in plaats van de ontwikkelingen te ondergaan. De ontwikkelingen die Sloterdijk noemt, zijn al lange tijd aan de gang. In het kader van de jaarserie Met lijf en leden is het belangrijk om te beseffen hoezeer technologie bepaalt hoe wij omgaan met ons lichaam. Een van de vanzelfsprekendheden in onze cultuur over ons lichaam is dat we het zien als een ding buiten ons. Onze meest geliefde verhouding tot de dingen is controle en manipulatie en die eer valt dan ook regelmatig ons lichaam te beurt.

In de coronatijd werd deze verhouding tot ons lichaam bepalend voor het beleid van regeringen en gezondheidsinstanties. Maar dat niet alleen; wijzelf deden er ook aan mee zodra we ziek werden. Luisteren naar je lichaam of een beetje zelf dokteren en aanmodderen was dan ondenkbaar. Wat telde was of je een positieve test had of niet en of je je hield aan de maatregelen om anderen niet te besmetten. Als vanzelf gingen we onze lichamen beschouwen als objecten en accepteerden we allerlei van buiten opgelegde begrippen om te verklaren wat er met ons lijf aan de hand was. Daarvoor hoefden we niet eens in de spreekkamer van de dokter te komen, we deden dat zelf al thuis op de bank. Achteraf hebben wij beseft wat het kost als besmet zijn van onszelf of onze naasten leidend is voor ons gedrag. Denk aan hoe we afscheid namen van onze naasten via een scherm. Dat willen we nooit meer meemaken. Blijkbaar is een technische manier van omgaan met ons lichaam niet altijd ‘goed’.

De coronatijd was geen uitzondering; deze manier van omgang met ons lichaam hoort bij wat Dijksterhuis ooit de mechanisering van het wereldbeeld heeft genoemd. Die mechanisering stopt niet bij de natuur. Ook ons eigen lichaam wordt gezien als een machine. Het woord machine zal niet altijd worden gebruikt, maar het dominante beeld verandert niet. Ons lichaam wordt beschouwd als een netwerk van met elkaar verbonden knooppunten die met elkaar wisselwerken volgens de wet van oorzaak en gevolg.