Stevo Akkerman

In de spiegel van de media

Voor zijn boek Donderdagmiddagdochter kreeg Stevo Akkerman twee prijzen: de literaire juryprijs van het Christelijk Literair Overleg en de Vlaamse prijs voor het beste spirituele boek van 2014.

De Vlaamse jury loofde de sobere en meeslepende stijl van het verhaal: ‘Hier is geen sprake van valse emoties, laat staan van het gemakkelijk gebruik van een op zich dramatische gebeurtenis om te scoren. Het verhaal is openhartig, kritisch, realistisch maar toch vol hoop en geschreven in een prachtige taal.’ Ook de CLO-jury, die de roman ‘een oprecht en goed boek’ noemde, was onder de indruk van ‘de adequate verwoording van verdriet en vervreemding’. De vragen die in Donderdagmiddagdochter gesteld worden ‘zijn voor kerkelijk gebonden lezers en voor buitenkerkelijken van groot belang’.

Veel erkenning uit religieuze hoek dus voor een schrijver die zegt te beschikken over ‘een geloof met gaten’. Die erkenning is evenwel niet zo zichtbaar in de grote kranten: nrc wijdt slechts een paar regels aan de roman in een artikel dat voor het grootste deel over het nieuwste boek van Vonne van der Meer gaat, en de Volkskrant constateert slechts aan het eind van het jaar dat Donderdagmiddagdochter een boek is ‘dat te weinig aandacht heeft gekregen’ terwijl het toch ‘scherp en onthutsend eerlijk’ is geschreven. Maar dat is achteraf, en dan is er niet veel meer aan te doen.

Over het thema van het boek verschillen de diverse recensenten van mening. Sommigen typeren Donderdagmiddagdochter allereerst als een boek over het verlies van een kind, zoals er de laatste jaren meer verschenen zijn (denk aan P.F. Thomése, A.F.Th. van der Heijden, David Grossman, Anna Enquist). In die zin staat dit verhaal in een traditie van romans die de lezer vaak meer dan gemiddeld raken omdat ze zo hartverscheurend zijn – en omdat iedereen weet dat de auteur het allemaal écht heeft meegemaakt. Akkermans eerste reactie, na de uitreiking van de CLO-prijs, vat het pregnant samen: ‘Ik denk aan het korte leven van onze dochter, aan haar overlijden – en meer dan vijftien jaar later sta ik hier dan, met bloemen en een beeldje en een prijs. Dat is toch de gedachte die nu overheerst.’

Andere recensenten zien dat hartverscheurende thema óók als eerste, maar kijken vervolgens toch verder dan de beginhoofdstukken, en concluderen dat het eigenlijke thema van het boek vooral de geloofsontwikkeling van de hoofdpersoon is. Zoals het in de Volkskrant bondig samengevat wordt: ‘Meer dan over de dochter die nooit leefde, gaat het over de crisis die haar dood teweeg bracht: de ik-figuur twijfelt aan zijn geloof, zijn vrouw gaat bij de Pinkstergemeente en het huwelijk wankelt.’

Dat is dan ook het nieuwe en boeiende en confronterende aan Donderdagmiddagdochter. Er zijn veel romans die geloofsthema’s behandelen, er zijn veel romans die over een rouwproces gaan en er zijn veel romans waarin een gereformeerde jeugd beschreven wordt. Bij Stevo Akkerman komen al die dingen aan de orde, maar tegelijkertijd zoomt hij in op het fundamentele onbegrip tussen mensen die eigenlijk best graag hetzelfde willen geloven, en dat in zekere zin ook doen, maar die hun geloof in psychologische zin verschillend beleven. Dat is wat hij op een indringende manier beschrijft: hoe ontwrichtend dat verschil (dat juist onder heftige en zware omstandigheden naar boven komt) kan werken in een relatie, en hoe een relatiecrisis en een geloofscrisis zodoende in elkaar kunnen grijpen.

Veel recensies van Donderdagmiddagdochter komen, zoals gezegd, uit religieuze hoek, en bijna allemaal zijn ze heel positief, waarbij de woordjes ‘oprecht’ en ‘eerlijk’ wel de meest gebruikte typeringen zijn. ‘Je leest zelden literatuur van twijfelaars die blijven, maar dit boekje maakt veel van dat gemis in één klap goed’, schrijft Elizabeth Kooman in het Nederlands Dagblad. Daarmee lijkt de toon gezet: ‘Donderdagmiddagdochter grijpt je bij de keel en ontroert: vakwerk van een begenadigd schrijver’ (Visie). ‘Een oprecht relaas. Ingetogen, sober, oprecht’ (Reveil). ‘Een ontroerend, confronterend verhaal over het verlies van een kind, een huwelijk dat onder druk staat en het herijken van geloof’ (Volzin). ‘Akkerman verstaat de kunst om de rafelranden van het leven prachtig op te schrijven’ (De Nieuwe Koers).

Maar sommige recensenten zijn ook kritisch. Het boek heeft ‘te sterk een discussiekarakter gekregen, [het] neigt naar een zelfrechtvaardiging van de schrijver, met bijbehorend en soms heftig taalgebruik, inclusief een enkele vloek’ (Reformatorisch Dagblad). Of: ‘Verschillende kerkverlaters en anderen die kritisch zijn op hun gereformeerde verleden zullen in hun mening bevestigd worden door [deze] manier van schrijven. Velen vinden geloven zoals verwoord in de gereformeerde belijdenisgeschriften niet meer te verdragen en zoeken hun heil bij kerken of genootschappen waar wat minder over persoonlijke zonde en oordeel gesproken wordt’ (internetmagazine Een in Waarheid).

Die recensies roepen op hun beurt weer reacties op. Opmerkelijk is dat Stevo Akkerman zelf onlangs reageerde met een artikel in Trouw, de bewerking van een lezing die hij voor het studium generale-publiek van Driestar educatief gehouden had: ‘Schrijven zonder beperkingen, dat is wat mij voor ogen stond bij Donderdagmiddagdochter. Alle onderdrukte vragen de lucht in gooien alsof het duiven zijn die te lang in hun mand hebben gezeten. Niet iedereen denkt dat ik daar goed aan heb gedaan.’ Waarop zijn betoog uitloopt op het punt dat dát nu juist is wat schrijvers doen. Sommigen vinden dat christenen om die reden eigenlijk niet goed kunnen schrijven, maar Akkerman is het daar niet mee eens: ‘Als dat zo is, ben ik of niet gelovig of niet authentiek of kan ik niet schrijven – of misschien wel alle drie. Tenzij, en dat is wat ik liever denk, authentiek-zijn en gelovig-zijn elkaar niet uitsluiten. Tenzij, en dat is wat ik eigenlijk denk, authentiek-zijn en gelovig-zijn elkaar nodig hebben.’

Donderdagmiddagdochter blijkt dus bij uitstek een boek dat de grote vraag naar de verhouding tussen de schrijver en de gemeenschap oproept. Dat is een bekend probleem: in 1996 schreef Hans Werkman in Ons Erfdeel dat de christelijke gemeenschap schrijvers die realistisch en eerlijk willen zijn, vaak afremt. De lezers hebben geen behoefte aan het soort boeken dat zulke schrijvers maken willen, de kerk en de christelijke gemeenschap zitten er niet op te wachten omdat ze voornamelijk onrust lijken te veroorzaken. Niettemin heeft Stevo Akkerman bewezen dat het kan: een oprecht boek schrijven en tegelijkertijd in gesprek blijven met en zelfs deel uitmaken van de christelijke gemeenschap.

Natuurlijk leest elke lezer een boek als Donderdagmiddagdochter anders, wat alles te maken heeft met ieders persoonlijke ervaringen en interesses en trauma’s. En natuurlijk is geen enkele tekst ooit in alle opzichten gelukt. Het is ook wel begrijpelijk dat (een deel van) de christelijke gemeenschap even zal moeten slikken of zelfs moeite zal hebben met het werk van schrijvers als Akkerman. Vermoedelijk herkent zelfs de meest literair en intellectueel gevormde christen, als hij diep van binnen even heel eerlijk is, die eerste intuïtieve reactie van je-schrap-zetten wel, want het is nooit fijn als je eigen geloof, je eigen zekerheden onder de loep genomen worden, en als daar vragen bij gesteld worden. Niet iedereen zal ook ervaren dat hij daar sterker van wordt.

Maar het is wél iets cruciaals wat schrijvers als Akkerman op deze manier aan de christelijke geloofsgemeenschap als geheel bijdragen. Ze zorgen voor discussie, en die discussie (in dit geval bijvoorbeeld over godsbeeld en mensbeeld, over de rol van de kerk, over geloof en gebed) hoeft niet altijd prettig te zijn. Maar juist daardoor behoeden ze de gemeenschap voor zelfgenoegzaamheid en onoprechtheid, of ze nu gelijk hebben of niet. Zoals journalist en uitgever Arie Kok op zijn blog schrijft: ‘Als je dit boek als karikatuur wegzet, dood je de luis in de pels die we juist zo hard nodig hebben.’

Enny de Bruijn is literatuurhistoricus en redacteur cultuur bij het Reformatorisch Dagblad. Ook maakt zij deel uit van de redactie van Wapenveld.