Wapenveld

Sta-in-de-weg voor het nieuwe leven van beide echtelieden is hun twaalfjarige zoontje Aljosha. Geen van hen wil verantwoordelijkheid nemen voor zijn toekomst. Zijn moeder verwenst de dag waarop ze besloot haar kind niet te aborteren. Het liefst zou ze hem onderbrengen in een internaat. Zijn vader wil dat niet omdat het voor problemen zou kunnen zorgen met zijn christelijke werkgever. Hij zou hem het liefst dumpen bij oma.

Hartverscheurend is de scène waarin Aljosha ongezien getuige is van hun geruzie over hem. Zijn geluidloze schreeuw, zijn eenzaamheid en zijn tranen gaan door merg en been. Zijn ouders zijn zo druk met hun nieuwe liefdes en onderlinge ruzies dat ze pas na twee dagen doorhebben dat hij verdwenen is. De lange zoektocht die daarop volgt eindigt in een aftands mortuarium. Boris en Zhenya worden daar geconfronteerd met een totaal verminkt kind. Beiden ontkennen dat dit Aljosha is maar je vraagt je af of de waarheid niet te afschuwelijk is om onder ogen te zien.

Aan het einde van de film zie je Zhenya naar het nieuws kijken dat de Russische staatstelevisie brengt over gevechten in Donetsk. De regering in Kiev zou geleid worden door buitenlanders of door hen die de belangen van het Westen boven die van Oekraïne stellen. De schuld voor duizenden doden, tienduizenden gewonden en ontelbare vluchtelingen wordt geheel in de schoenen van Porosjenko en de zijnen in Kiev geschoven.

Loopband
De regisseur lijkt anders over de schuldvraag te denken want hij laat Zhenya de kamer uitlopen om buiten op het balkon van het luxe appartement van haar nieuwe vlam een workout te doen op de loopband. De kleuren van het trainingspak dat ze draagt zijn die van de nationale vlag en in het daaropvolgende shot zie je frontaal de naam van de Russische federatie in grote letters op de voorkant van het trainingspak geschreven staan. Zoals Boris en Zhenya hun kind offeren op het altaar van het eigen geluk zo offert Rusland eigen en andermans zonen op het altaar van nationalisme en geopolitiek.

Je kinderen door het vuur laten gaan, Jeremia schrijft erover als een onvergeeflijk kwaad. Bij de profeet is het de culminatie van een aanklacht die zorgvuldig is opgebouwd. Het eerste wat Israël ten laste wordt gelegd is dat ze ontrouw is aan haar Heer. Ze heeft haar wettige echtgenoot verlaten door wierook te branden voor vreemde goden. De plaats waar de Heer samenleeft met zijn volk is daardoor verontreinigd en geschonden. De Heer voelt zich niet meer thuis in zijn eigen slaapkamer omdat zijn echtgenote daar ook anderen ontvangt.

Het tweede waar Israël zich schuldig aan maakt is het vergieten van onschuldig bloed. Andere goden staan voor andere normen. Het onschuldige bloed staat om te beginnen voor moord en doodslag, maar je kunt het ook breder opvatten want in het bloed gaat het om het leven. Je kunt je ook aan het leven van een ander vergrijpen zonder dat het bloed de aarde rood kleurt, bijvoorbeeld door hem zijn loon te onthouden waardoor hij geen brood kan kopen. De stad wordt door de Heer gecanceld

De aanklacht culmineert in offerhoogten die zijn gebouwd om hun kinderen voor Baäl te verbranden. In het kind gaat om het om de onschuldige en kwetsbare bij uitstek. Het kindoffer staat voor barbarij van de meest afgrijselijke soort. Misschien moet je er wel dichter voor zijn om deze verschrikking dicht bij jezelf te laten komen. Denk / eeuwen aan tijd weg, sta je plots naast / een oud offer: een lam voor een gedachte / een kind voor gunstige wind, het hart / van een wiegeling om eigen lijf / veilig te stellen. (Hester Knibbe, Archaïsch de dieren) En een film laat zien hoe het rücksichtslos nastreven van eigen geluk ertoe kan leiden dat je naast het toegetakelde lijk van een kind komt te staan in een aftands mortuarium.

Op basis van deze drievoudige aanklacht wordt er vonnis gewezen. Scharnierpunt tussen aanklacht en oordeel is het bijwoord ‘daarom’. Daden in het heden hebben volgens de profeet consequenties voor de toekomst. De vanzelfsprekendheid waarmee daarover wordt gesproken in de Schriften doet soms denken aan de logica waarin je niet kunt roken zonder het risico op longkanker te lopen. Je kunt niet eindeloos doorgaan met CO₂ uitstoten zonder dat het klimaat opwarmt en de zeespiegel stijgt. Onze daden hebben volgens de profeet niet te vermijden gevolgen want we leven in een moreel universum waarin we verantwoordelijk gehouden worden voor onze daden.

De stad waarin het bloed van onschuldigen vloeit zal door de Heer gecanceld worden. Ze zal worden belegerd, ingenomen en verwoest. Wat zij aan haar kinderen heeft gedaan zal door de Heer aan haarzelf voltrokken worden. De hele stad wordt prijsgegeven aan het vuur waar het haar kinderen in verbrandde. Via de hefboom van het ‘daarom’ komen we terecht in een horrorfilm met lijken, aasgieren en kannibalisme. De mensen die het zien stokt de adem in de keel. De profeet die dit uitspreekt wordt het zwijgen opgelegd. Hij ontvangt in het volgende hoofdstuk stokslagen en wordt in het blok gesloten (20:2).

Ondergrens bereikt
Het snoeiharde van deze tekst zal te maken hebben met het bloed van de onschuldigen en het offeren van het kind. Daarin is de ondergrens bereikt waar niets anders dan een keihard nee op kan klinken. Dit kan echt niet. Jezus is op dat punt ook ongemeen fel. Het is voor wie een kind ten val brengt beter met een molensteen aan zijn nek in de zee geworpen te worden en in de diepte te verdrinken (Mattheus 18:6). De harde taal heeft ook te maken met de polemiek met andere profeten. Ondanks alles zou Jeruzalem nog steeds een status aparte hebben bij God en haar vrede zou zijn verzekerd.

De moed van de profeet om een ander geluid te laten horen doet denken aan protestantse pastores uit grote steden in Rusland. Ze schreven een moedige brief met alle risico’s van dien. Ons leger verricht de volle maat aan militaire beweging in een ander land, door bommen en raketten te gooien op de steden in naburig Oekraïne. Wij zien dat als een ernstige zonde, die van de broedermoord, van Kaïn die zijn hand ophief naar Abel. Gods oordeel is evenwichtig en onvermijdelijk. Vandaag moeten we de dingen bij hun namen noemen. We moeten boete doen, ten overstaan van God en het Oekraïense volk (ND, 8 maart ‘22).

Het woord ‘onvermijdelijk’ blijft hangen. Onze daden hebben consequenties. Jeruzalem zal vallen, zegt de profeet. Rusland gaat een zware tijd tegemoet. Nederland moet rekenen met de gevolgen van zeespiegelstijging. Pas als deze realiteiten doorleefd zijn, is er ruimte om te spreken van hoop. Meer hoop dan je zou denken. Uit de ballingschap staat een vernieuwd Israël op. Op de verschrikking van Goede Vrijdag volgt het ongedachte wonder van Pasen.

H. S. Mosterd MA is predikant van de Adventkerk (PKN) in Amersfoort.