Wapenveld

Abstract

Kun je aan geboortekaartjes aflezen hoe het gaat met Nederland? Paul van Tongeren doet dit en maakt zich zorgen. Ons leven verliest betekenis, aldus Van Tongeren. Als denker des vaderlands heeft hij ons twee jaar lang een weg willen wijzen. Maar die weg biedt nog geen zicht op herwinning van betekenis.

Vroeger uitte je bij de geboorte van een kind je dankbaarheid aan God; in Hem hadden we een samenhangende interpretatie van het leven. Maar na twee eeuwen Nietzsche en ‘God is dood’ weten we in het Westen met onze dankbaarheid geen raad meer. Daarom vermelden geboortekaartjes nog enkel droge mededelingen inzake geboortegewicht en -tijdstip. De dankbaarheid die we wel degelijk ervaren blijft onbenoemd en daarmee verdwijnt een belangrijk menselijk fenomeen in het zwarte gat dat ‘dood van God’ heet.

We beseffen vaak niet hoe belangrijk betekenissen zijn, zegt Paul van Tongeren. Onze waardevolle gesprekken met anderen gaan niet over kille feiten, maar over betekenissen die we ervaren. Dat is dus iets wonderlijks, aldus Van Tongeren, we zouden er zuinig op moeten zijn. Maar helaas, niet alleen laten we het verdwijnen hiervan gebeuren, we werken er zelfs actief aan mee. Bijvoorbeeld als we quasiwetenschappelijk onszelf reduceren met de slogan ‘wij zijn ons brein’ of als we de relatie tussen ouders en kinderen terugbrengen tot ‘evolutionair bepaald’. Van Tongeren wil deze zelfverlaging stoppen; hij ziet de mens graag groot.  

Ook Nietzsche, de filosoof met wie Van Tongeren al een leven lang in gesprek is, zag de mens graag groot. Volgens Nietzsche staat God onze grootheid in de weg. Hij hield het onder God niet uit, dus is er geen God, zei hij. Groot worden doe je, zo meent Nietzsche, in strijd. In de spanning tussen twee tegengestelden groeit volgens hem het leven: een ver schot is alleen mogelijk met een strakgespannen boog. In dit verband prees Nietzsche opvallend genoeg het christelijk geloof om zijn spanningsvolle mensbeeld. De oude Grieken dachten nog naïef optimistisch over de mens. Voor bijvoorbeeld Socrates was het ondenkbaar dat je het kwade zou doen als je zou weten wat het goede is.