Wapenveld

Abstract

Terwijl ik dit artikel schrijf, ligt de Freemantle Highway volgeladen met elektrische auto’s te branden boven de Waddenzee. Als het vrachtschip vergaat, dreigt er een ecologische ramp. En dat terwijl elektrische auto’s brandstofmotoren dienen te vervangen, waarvoor de mijnen weer open moeten om grondstoffen voor accu’s te delven. Zo kent de huidige economie allerlei soorten van keuzes en crises. De korte termijn wint het keer op keer van de wezenlijke oplossingen op lange termijn.

De persistente problemen zijn lange tijd verborgen gehouden door de gerieflijkheden van de economische welvaart. Maar welvaart betekent niet automatisch welzijn. De grootste bedreiging voor de mens is zijn eigen productie- en consumptiedwang, die niet vol te houden is. De gezonde tucht van het democratische marktsysteem, vrijheid in verantwoordelijkheid, is ontaard in een terreur van nut maximaliserend egoïsme, zich niet bekommerend om de belangen van de gemeenschap, de fysische omgeving en de komende generaties.

Hoe kan het anders? Is er een uitweg? De grote complexe transitievraagstukken (energie, landbouw, gezonde voeding en zorg, circulaire economie, digitale transformatie enz.) in de samenleving vragen om een ondernemende oplossing. Transities betreffen ‘ongetemde, taaie vraagstukken’, waarbij tal van factoren in het spel zijn, zoals duurzaamheid, sociale rechtvaardigheid, technologische vooruitgang, economische veerkracht en demografische veranderingen. De aanpak van transitievraagstukken vraagt bovendien om een focus op regionalisering en meer aandacht voor regionale ketens. Zodanig ondernemen moet leiden tot het verminderen van de footprint van productie en consumptie, het sluiten van kringlopen en het tegengaan van verspilling.

Techniekfilosofe Martijntje Smits (Wapenveld 73/4) vraagt zich af of transitie van bovenaf autoritair en technocratisch moet worden afgedwongen en of er ook een andere weg denkbaar is. Ze pleit voor een herwaardering van de commons, waarin de waarde bestaat in wat mensen met elkaar maken, de kunst van het samenleven, de kwaliteit van de relaties. Zo’n aanpak wil ik hier beschrijven.