Wapenveld

Abstract

Het personalisme heeft in Nederland nooit veel aandacht gehad,  terwijl daar wel alle reden toe is. De belangrijkste pleitbezorger voor het personalisme in Nederland is de Leidse rechtsfilosoof Timo Slootweg, die recent het boek Langs tragische einders uitbracht, waarin hij het Bijbels personalisme verdedigt. Hoewel deze stroming waardevolle inzichten bevat, ligt het gevaar op de loer dat hierin de verbinding van de persoon met het bonum commune en de gemeenschap vergeten wordt.

De geringe aandacht voor het personalisme is opmerkelijk, aangezien Nederland rond de Tweede Wereldoorlog een aantal personalistische denkers heeft gekend. De belangrijkste Nederlandse personalisten zijn Paul Scholten, Philip Kohnstamm en Willem Banning. Hun gemeenschappelijke deler was hun theologische binding aan het (vrijzinnig) protestantisme en hun politieke betrokkenheid, wat zich uitte in lidmaatschap van de PvdA en voorlopers daarvan zoals de Vrijzinnig-Democratische Bond.

Wellicht komt de beperkte aandacht voor het personalisme in Nederland door deze politieke verbinding met de sociaaldemocratie, terwijl in landen zoals Italië en België de politieke vertaalslag via de christendemocratie gemaakt werd. In Nederland leunde de christendemocratie sterk op het antirevolutionair gedachtegoed van Abraham Kuyper en zijn volgers, waardoor het personalisme niet noodzakelijk was voor de intellectuele voeding. Bovendien kende het personalisme in Italië en België een grote katholieke stroming die in Nederland nooit van de grond is gekomen.

Volgens Slootweg is de afname van de belangstelling voor het personalisme na de Tweede Wereldoorlog vooral te wijten aan de succesvolle verspreiding hiervan. ‘Het personalisme nestelde zich in allerlei richtingen en stromingen, en in allerlei vakgebieden en wetenschappen vond het doorwerking.’[1] Hierdoor zou intellectuele doordenking niet meer noodzakelijk zijn.                              

Slootweg vraagt al geruime tijd aandacht voor het personalisme middels een ruim aantal boeken, bundels en artikelen over deze stroming. Zo schreef hij in 2013 samen met Bas Hengstmengel de bundel Recht en Persoon, waarin Paul Scholten als christelijke personalist werd gepresenteerd. In 2016 verscheen het boek Uit de schaduw van de wet waarin hij aandacht vroeg voor het joods-christelijke personalisme. In 2019 bracht hij samen met Claudia Bouteligier de bundel Rechtvaardigheid, persoon en creativiteit uit, waarin denkers zoals Emmanuel Mounier en Martin Buber besproken werden. En recent schreef hij dus Langs tragische einders, waarin hij het Bijbels personalisme tegenover het socratisch denken poneert. Hoe moet het Bijbels personalisme van Slootweg gezien worden tegen de achtergrond van de bredere stroming van het personalisme en haar verschillende christelijke varianten?