Wapenveld

Abstract

Nu we inmiddels kunnen terugkijken op de coronacrisis, zijn verschillende maatregelen in een ander daglicht komen te staan. Het is de vraag of met de kennis van nu scholen opnieuw gesloten zouden worden. Dezelfde vraag laat zich stellen over het verbieden van bezoek in verpleegtehuizen. Hebben deze maatregelen wel zoveel bijgedragen aan de bestrijding van het virus? In het kader van de Jaarserie houden we de journalistiek in coronatijd kritisch tegen het licht.

Toen corona Europa begin 2020 in zijn greep kreeg, was er weinig tijd voor discussie en reflectie en moest de overheid wel handelen. Een uitspraak uit die periode van de hoofdredacteur van de Volkskrant, Pieter Klok, is exemplarisch voor wat er gebeurde in de landelijke media. Hij gaf aan dat als de angst groot is, de kranten moeten proberen om zo veel mogelijk met één mond te praten. Natuurlijk, journalisten moeten meerdere perspectieven bieden, maar waarom zou je tegen het RIVM ingaan? Dat zijn immers de experts, aldus Klok. Terugkijkend lijkt de gang van zaken die Klok beschrijft kenmerkend voor de hele coronaperiode, niet alleen voor het begin. In de reguliere media was weinig ruimte voor kritische stemmen.

Je hoorde vaak: als het huis in brand staat, is er geen tijd voor discussie over hoe geblust moet worden. Dus maar een avondklok, of nog een lockdown, want er is geen andere optie. Zelf heb ik me in coronatijd enorm verbaasd over de geringe mate van kritiek op het coronabeleid in de media. Hadden journalisten beter gekund? Hadden ze het anders moeten aanpakken?

Met de kennis van nu is het gemakkelijk om in te zien dat we te veel hebben verwacht van de coronamaatregelen. Het virus was een zich snel verspreidend monster dat na verloop van tijd gaandeweg minder gevaarlijk werd. Het trok zich veel minder aan van de beperkende maatregelen als avondklok en scholensluitingen dan werd gesuggereerd door overheid en RIVM. Grote verschillen tussen landen in coronamaatregelen vertaalden zich doorgaans niet in grote verschillen in aantallen besmettingen en overlijdens. Waar een land als Zweden eerst werd verguisd omdat er veel te weinig maatregelen werden genomen, verstomde die kritiek later. Per saldo lijken nu de verschillen in coronasterfte tussen Zweden en de rest van Europa helemaal niet zo groot. Bovendien was er in de berichtgeving nauwelijks aandacht voor de neveneffecten van de coronamaatregelen. Inmiddels weten we dat uitgestelde zorg voor vele duizenden extra doden heeft gezorgd. En dat de effecten van de maatregelen op de mentale gezondheid van jongeren en studenten fors zijn. Het idee was dat we het virus te lijf moesten gaan met elkaar, als een heilige plicht. Een afwegingskader waarin de vaak beperkte effectiviteit van maatregelen werd afgewogen tegen gezondheidsschade op korte en lange termijn, ontbrak.