Wapenveld

Abstract

Dietrich Bonhoeffer lijkt een bijzondere voorliefde voor het werk van Johann Wolfgang Goethe te hebben gehad, om van hem te leren over levenskunst. In zijn Ethik haalt hij versregels aan uit Goethes Iphigeneia in Tauris. Die verwijzing lijkt eerst een zwerfkei in Bonhoeffers betoog, maar Goethe helpt hem wel degelijk om een belangrijk punt uit zijn ethiek duidelijk te maken.

Iphigeneia, die tijdens de Trojaanse oorlog ontvoerd was naar het land Tauris waar mensen werden geofferd aan de goden, is priesteres geworden in de tempel van Artemis. Haar broer Orestes kreeg met zijn vriend Pylades de opdracht van de god Apollon om het beeld van de godin uit de tempel te roven en naar Griekenland te brengen. Pylades vraagt Iphigeneia om Artemis’ beeld, waarmee zij het leven van hem, haarzelf en Orestes kan redden. Als zij aan de barbaarse koning Thoas van Tauris een goede smoes vertelt, kunnen zij het beeld uit Thoas’ koninkrijk ontvoeren. Maar Iphigeneia weigert. Bonhoeffer citeert enkele regels uit het gesprek dat volgt op haar weigering. Daar verbeeldt Iphigeneia het geweten, of de plicht. Maar wat verbeeldt Pylades hier precies?

            Pylades:          Een te strenge eis is verborgen trots.
            Iphigeneia:      Geheel onbevlekt geniet alleen het hart.
            Pylades:          Zo heb je jezelf in de tempel goed beschermd;
                                  het leven leert ons voor onszelf
                                  en anderen minder streng te zijn; jij leert het ook.
                                  Zo wonderbaarlijk is dit geslacht gevormd,
                                  zo veelvuldig is het afgehecht en aan elkaar geknoopt,
                                  dat niemand in zichzelf of met de ander
                                  zich rein en onbedorven kan houden.
                                  Ook is het niet onze taak om onszelf te oordelen;
                                  te wandelen en naar zijn eigen weg te kijken
                                  is de eerste en belangrijkste plicht van een mens,
                                  want zelden schat hij goed in wat hij gedaan heeft
                                  en wat hij doet, weet hij bijna niet in te schatten.…