Wapenveld

Abstract

Er schort blijkbaar iets aan ons economisch gedachtengoed. Waarom zou een voormalig premier anders een boek schrijven dat de fundamenten ervan aan de kaak stelt? Balkenende deed dat samen met filosoof Govert Buijs. In Capitalism Reconnected praten ze ons bij over de nieuwste inzichten, en leveren ze veel stof tot debat.

In zijn boek Wij slaven van Suriname beschrijft Anton de Kom de rol van geldzucht in het lot van Suriname:

Gij kent dit land alleen nog als een nadeelige post op de jaarlijksche begrooting en herinnert U wrevelig de vette dagen van Mauricius en Sommelsdijk. Gij berekent sluw hoeveel jaren vrijdom van belasting de verkoop van dit land U geven kan. Suriname, Uw voormalig suikerland, niet waar? Zoo verkoopt gij een slaaf; zoo verkoopt gij een kreupel kind.[1]

In de geschiedenis van Suriname is het telkens weer de handelsgeest van de Nederlander, de winstgerichtheid, die andere overwegingen van rechtvaardigheid lijkt weg te drukken. De Kom gebruikt de term ‘kapitalisme’ maar twee keer in zijn boek, maar de winstgerichtheid is een terugkerend thema. Het kapitalisme is op verschillende momenten in de geschiedenis een onderstroom, een macht van geldzucht die bindt en verblindt.

Met dit in gedachten nam ik het boek Capitalism Reconnected ter hand, het nieuwe boek van voormalig premier Jan Peter Balkenende en de filosoof Govert Buijs. Dat er ook nu iets aan ons economisch gedachtengoed schort, blijkt wel als de voormalig premier van Nederland een boek schrijft dat de fundamenten van onze economische orde aan de kaak stelt. Balkenende en Buijs hebben samen een boekwerk geproduceerd dat opvalt. Dat zag ook de voorzitter van het Europarlement, Roberta Metsola, die het in Brussel in ontvangst nam op 30 november 2023. Kortom, dit is een boek dat je zou willen lezen of op zijn minst doorbladeren.

Wie aan een boek zoals dit begint kan maar beter goed voorbereid zijn. Lezen is namelijk geen passieve activiteit, maar te vergelijken met een potje honkbal: het vangen van de bal is net zo goed een activiteit als het slaan of werpen van de bal.[2] Balkenende en Buijs hebben een lijvig werk van 400 pagina’s geschreven. En ook nog in het Engels. Zij hebben geworpen, het is aan de lezer op de juiste wijze te vangen.

Balkenende heeft een uniek perspectief als iemand die eerst geholpen heeft om decentralisatie en privatisering te laten indalen in de politiek (bij het WI van het CDA). Die het als premier in de praktijk heeft gebracht, bijvoorbeeld bij het zorgstelsel of de invoering van de WMO. In het jaar van de financiële crisis, 2008, was hij degene die banken moest redden. Balkenende kent dus de voorgeschiedenis, was actief in het beoefenen van economische politiek en heeft de uitwassen van dichtbij gezien. Dit boek is een voorlopig, uitgebreid antwoord, en uitdaging aan het economisch denken van de 21e eeuw.

Govert Buijs is een filosoof die zich op het economische heeft gestort. Sinds het uitbreken van de financiële crisis van 2008 richt hij zich op de noodzakelijke heroriëntatie van economie. Dat was hard nodig, als we in gedachten houden de opmerking van Greenspan uit 2008, bij een hoorzitting van het Amerikaanse Congres: “Het model waar ik mijn hele leven in heb geloofd, blijkt niet te kloppen.”[3] Greenspan doelde hiermee op de vrije werking van competitie op financiële markten en het geloof dat die competitie vanzelf zou leiden tot goed gedrag van elke deelnemer. 

Buijs heeft met meerdere projecten, beurzen en boeken, zijn ideeën over economische modellen kunnen ontwikkelen. Dit boek is het resultaat van dit werk, waarbij grote en kleine economen, denkers en filosofen zijn betrokken. Het biedt een goede kennismaking met de laatste inzichten over een verantwoorde economische ontwikkeling.

Voor het juiste ‘vangen’ van dit boek zal ik in deze bespreking stilstaan bij achtereenvolgens de grotere context van dit boek, de belangrijkste ideeën en de nieuwe vragen die het oproept.