Wapenveld

Er is een aardige cartoon van Fokke en Sukke waarop de twee eenden aan tafel zitten met een kleine soortgenoot. Vadereend Fokke zegt tegen de kleine eend: ‘Zo. Dus meneer wil een eigen ganzenbord op zijn kamer’. Volgens het opschrift wordt met deze kleine huiselijke scene de individualisering van het gezinsleven in kaart gebracht. Je moet er direct om grinniken, het kind vraagt niet om een televisie op z’n eigen kamer maar om het oeroude Hollandse familiespel. Maar juist daardoor wordt scherp in beeld gebracht dat individualisering z’n grenzen heeft: het is lastig ganzenborden in je eentje.
De doordenking van de implicaties van de individualisering van de samenleving kan als de dragende gedachte in een aantal van de bijdragen in dit nummer beschouwd worden. In het interview tussen de twee directeuren van de wetenschappelijke instituten van GroenLinks en ChristenUnie, Dick Pels en Gert-Jan Segers, botst het fel. Pels neemt zelfbewust zijn vertrekpunt in het individu en ziet het als overheidstaak om het individu te beschermen tegen collectieve verbanden. Segers ziet daarentegen emancipatie niet als taak van de overheid en komt op voor een positieve waardering van collectieve verbanden.
Een theoretische discussie voeren de heren allerminst. De seculiere meerderheid die Pels vertegenwoordigt zorgt voor een toenemende druk op religieuze en etnische minderheden. Ritueel slachten door joden en moslims, zelfstandig toelatingsbeleid door identiteitsgebonden scholen, subsidiëring van christelijke instellingen – de debatten worden op het scherpst van de snede gevoerd. Gert-Jan Segers ervaart die seculiere druk op zijn beurt als paternalisme. Dat Pels argumentatie vanuit heilige teksten bij voorbaat diskwalificeert draagt daar niet weinig aan bij.
Ondertussen is het debat tussen Segers en Pels wel een goed voorbeeld van democratie in optima forma. Beiden leggen hun argumentatie op tafel, geven zich bloot en zo, in de politieke arena, kruisen zij de degens. Het deed me denken aan wat Jeffrey Stout, hoogleraar te Princeton, in zijn Democracy and tradition schreef over het publieke debat tussen uiteenlopende groepen. Juist om dat eerlijk en scherp te kunnen voeren, zo betoogt hij tegenover Richard Rorty, mag ‘traditie’ niet bij voorbaat van het gesprek uitgesloten worden. Dat ondergraaft de fundamenten van de democratie. Ondertussen moeten we ons wel allemaal inspannen om ‘moreel meertalig’ te zijn, het eigen standpunt ook in het discours van de ander proberen te verwoorden.
Herman Oevermans constateert dezelfde individualisering en wil vanuit de traditie van de levensfilosofie – met negentiende-eeuwse grootheden als Dilthey en Nietzsche – tot een positieve waardering daarvan te komen. Hij is daarbij in gesprek met de Leidse filosoof Gerard Visser, maar evenzeer met volksschrijver Kluun. Daar vindt hij een spoor om de persoonlijke beleving recht te doen en hij roept christenen op om niet in een negatief verzet tegen individualisering te blijven steken maar juist de bevrijding van het individu te beamen. Maar dat is bij Oevermans dat wel een gelouterd, getransformeerd individu dat juist een openheid richting de hemel heeft gevonden.
Jacqueline Kool vraagt zich in haar persoonlijk getoonzette bijdrage aan het jaarthema ‘Zorg’ af hoe zich het ideaal van het autonome individu verhoudt tot zorgafhankelijkheid. Zij schetst in enkele krachtige lijnen een kleine fenomenologie van de zorgrelatie. De suggestie van een kloof tussen gezonden en zieken wil ze daarbij doorbreken.
Nu de christelijke politiek in Nederland een historisch lage positie heeft bereikt, is er alle reden tot het stellen van fundamentele vragen: is christelijke politiek eigenlijk wel zo’n goed idee, worden de pretenties niet veel te hoog opgevoerd? Simon Polinder gaat in gesprek met Samuel Wells, de neogereformeerde traditie, Bram van de Beek en Reinhold Niebuhr, wat uitmondt in een pleidooi voor een bescheiden, realistische opvatting van politiek.
Tenslotte: een mooie meditatie van Bert de Leede en een Nationale Synode-bijdrage voor de zondagmiddag.

Bart Wallet