Wapenveld

In zijn grote boek over de theologie van Paulus begint Tom Wright zijn betoog met een uitgebreide bespreking van de brief aan Filemon. Wat je verder ook van Wright en zijn boek mag vinden: dit is een gouden greep. Als lezer krijg je het meteen ingeprent: als de boodschap van Christus Jezus betekent dat een heer zó met zijn weggelopen slaaf om moet gaan als Paulus aan Filemon vraagt, dan gaat de hele maatschappij ondersteboven. Een slaaf is in de kerk niet langer een slaaf, maar een broeder, en het kan gebeuren dat de slaaf-broeder een liefdevol-gelijkwaardig woord of zelfs een vermanend woord moet richten tot de heer-broeder; het kan gebeuren dat een patrones gedienstig het brood moet reiken aan haar slavin.

Dan staat echt alles op zijn kop. Dan is het niet gek dat keizers onrustig worden van die groeiende christelijke gemeenschappen, en dat ze vrezen dat daar de revolutie broeit. Het kan niet anders of de manier waarop heren en slaven met elkaar omgaan in de bijeenkomsten van de gemeente zal doorwerken in hun maatschappelijke relatie. De revolutie laat zich niet opsluiten in de zondagse samenkomsten of in de christelijke gemeente. Of, nog veel belangrijker en fundamenteler: de liefde laat zich niet opsluiten in de momenten dat de gemeente toevallig samenkomt.

De revolutie van de liefde – probeer die maar eens te sensibiliseren.

Maar natuurlijk zijn er vele pogingen ondernomen om dit maatschappij-ontwrichtende van de christelijke boodschap – tja: in ordelijke banen te leiden. Misschien wel allereerst door de kerk zelf. Want ja: als je deze tekst wel tot je laat doordringen, als je je realiseert hoezeer de Geest grenzen doorbreekt die door mensen zijn gemaakt, en zelfs grenzen die soms een bijkans goddelijke legitimatie leken te genieten (die tussen Jood en Griek bijvoorbeeld) dan steken onze monochrome ‘ons-soort-mensen-achtige’ kerkelijke gemeenschappen daar toch wat schraal, grauw en grijs bij af. Dan is er nog wel veel werk aan de winkel.

Onze knusheid
Als ik dat zo zeg, krijg ik regelmatig geërgerde reacties – terecht, denk ik. Zo spreek ik te schamper en te liefdeloos over prachtige en liefderijke gemeenschappen die overal in het land, soms tegen de klippen op, hun kostbare bijeenkomsten houden en daarbij echt ernst maken met het Woord.

Ja, dat is een terechte tik op mijn vingers. Over die gemeenschappen – lichaam van Christus! – mag je niet zo denigrerend spreken. Het is niet altijd onze keuze om zo’n (excusez le mot) nette gemeenschap te vormen met alle beperkingen van dien. Het gaat erom dat we daar niet aan hangen, en echt open staan voor al wie onze knusheid doorbreekt. En die openheid is er vaak echt wel.

Zelf moet ik er alleen weleens wat meer werk van maken, eerlijk gezegd.

En eerlijk is eerlijk: ook de gemeenschappen van de Galaten vertoonden een blijkbaar nogal schamele praktijk in het licht van de theologische waarheden die Paulus hun voorhield: zij hielden juist wél voortdurend rekening met ‘Jood of Griek, slaaf of vrije, man of vrouw’.

Eigenlijk kunnen we Galaten 3:28 dus al bijna tweeduizend jaar niet goed aan.

Onderscheidingen die in de maatschappij allesbeheersend zijn, mogen er in de gemeente van Christus niet langer toe doen, zegt de Bijbel. Ga er maar aanstaan. Misschien gaat het dus toch wel over al die tegenstellingen die ik aan het begin van deze Bijbelschets op een rijtje zette.Het staat er niet, men brengt het in

Maar ik hoor de tegenwerpingen al komen. Ho, ho! Laten we wel nauwkeurig exegese doen. Trek deze Bijbeltekst niet uit z’n verband om er een politiek correcte tekst van te maken die volledig aan de criteria van Verlichting en ‘gender-ideologie’ voldoet. Het gaat hier (zegt men dan) over de genade die er voor iedereen op dezelfde manier is, man en vrouw, hoog en laag, en van welke kleur en achtergrond dan ook, maar het gaat hier niet over de manier waarop de kerk gestructureerd moet worden, of over wat een christen in de maatschappij allemaal blijmoedig tegemoet zou moeten treden.

Dynamiet
Men brengt dan het woord ‘ordening’ in. Slaaf en vrije, dat is geen ordening volgens de schepping. Zegt men dan. Maar de manier waarop er in de traditie onderscheid gemaakt wordt tussen de positie van man en vrouw, getrouwd en niet getrouwd, enzovoorts enzovoorts, dat is wel overeenkomstig de ordeningen. Die onderscheidingen moeten we vooral handhaven in onze kerkelijke en maatschappelijke structuren. Zegt men dan.

Het staat er niet, men brengt het in. En we vergeten dat de slavernij eeuwenlang met precies hetzelfde argument gelegitimeerd is.

We moeten vermoedelijk wat vaker de brief aan Filemon lezen. En ons te binnen brengen, dat dit dynamiet is.

En daarom moet men er eindelijk eens mee stoppen Galaten 3:28 zo uit te leggen, alsof we alles gemoedelijk bij het oude kunnen laten.

Het is ongemakkelijk, dat klopt. Maar de liefde en de vrijheid kunnen dat ongemak aan.

Prof. dr. E. van ’t Slot is Wapenveld-redacteur. Hij is bijzonder hoogleraar vanwege de Confessionele Beweging aan de Rijksuniversiteit Groningen en hoofd van het Centrum voor Beroepsvorming en Spiritualiteit van de Protestantse Theologische Universiteit.