Wapenveld

Abstract

De historische serie Het verhaal van Nederland is een ambitieuze vertelling van ‘ons verhaal’, ‘het land waarin wij wonen’. Het resultaat: sterke beeldtaal en boeiende invalshoeken, maar vooral een ongemakkelijk beeld van Nederland.

Na schokkend geweld volgt steevast een periode van historische stilte, die soms later doorbroken wordt. In Spanje gebeurt dat met de erfenis van dictator Franco, die mede door de hulp van Hitler de Spaanse Burgeroorlog won en pas in 1975 overleed. Tijdens de oorlog en het lange bewind van Franco vonden talloze misdaden plaats, die mede door een amnestiewet grotendeels worden verzwegen. De sublieme documentaire El Silencio de Otros (2018) toont hoe slachtoffers en nabestaanden aandacht vragen voor dit onrecht. In 90 minuten komen talloze kwesties aan de orde, variërend van geroofde baby’s en straatnaamborden die Franco en zijn regime memoreren tot marteling en massagraven.

Deze opstapeling van feiten is zowel de kracht als de zwakte van de documentaire. Er wordt veel aangestipt, maar weinig uitputtend behandeld. Tegelijk wijst El Silencio de Otros op die manier op de omvattendheid van de misdaden en de stilte die erop volgde. Het gaat niet om losse kwesties, maar om een complex web van grof onrecht. Ook toont de documentaire beelden die beklijven. Een bejaarde vrouw vertelt, terwijl ze naast een snelweg staat die bovenop het graf van haar moeder is gebouwd, wat ze als zesjarig meisje meemaakte: de fascisten namen haar moeder mee en vermoordden haar. Een andere oudere vrouw wil het stoffelijk overschot van haar vermoorde vader – dat zich bevindt in een massagraf – fatsoenlijk herbegraven. Via een ingewikkelde juridische omweg, waarvoor zij naar Argentinië moest reizen, krijgt ze het voor elkaar dat de Spaanse staat het massagraf moet openen. Het recht zegeviert een heel klein beetje.

In De sabel van Colijn merkte historicus Jan de Bruijn treffend op dat we na de Tweede Wereldoorlog ‘eigenlijk alleen nog maar in psychiatrische termen over het recente verleden [kunnen] spreken’. Inderdaad, de traumatische verhouding tot het verleden is herkenbaar; de naoorlogse literatuur is erdoor gestempeld, evenals het publieke debat en de geschiedenisboeken. Tegelijk is de psychiatrische omgang met het verleden niet bepaald alomtegenwoordig.