Wapenveld

Abstract

De chaos en het mysterie van het menselijk bewustzijn blijven filmmakers inspireren. De klassiekers Being John Malkovich en Der Himmel über Berlin en de recente film Everything Everywhere all at once tonen dat elk op eigen wijze.

In 1922 publiceerde James Joyce Ulysses, een boek dat geldt als een monument in de wereldliteratuur. In Ulysses behandelt Joyce (1882-1941) een enkele dag uit het leven van Leopold Bloom, aan de hand van thema’s uit het leven van de Griekse held Odysseus. Joyce bespreekt die dag niet aan de hand van een reeks gebeurtenissen, maar is geïnteresseerd in de innerlijke ervaring van Bloom.

De Amerikaanse dichter Christian Wiman betoogde eens dat Joyce de ‘innerlijke chaos […] van één enkel bewustzijn gedurende één enkele dag’ had beschreven. Joyce gebruikte honderden pagina’s om die ervaring, de verbijsterende ‘stream of consciousness’ die door het hoofd van Leopold Bloom raasde, op papier te krijgen.

Een filmmaker moet onvermijdelijk naar andere middelen grijpen. De bekendste film over het menselijk bewustzijn is zonder twijfel Being John Malkovich uit 1999, gebaseerd op een script van Charlie Kaufman. In deze film speelt de beroemde acteur John Malkovich (1953) zichzelf; in de film is hij een publiek persoon die de aandacht van opdringerige pers en fans van zich af moet slaan.

Een van die fans is Craig Schwartz, zelf een poppenspeler. Schwartz heeft zelf niet bepaald een boeiend leven en vindt bij toeval een manier om in het hoofd van John Malkovich te kijken en zo mee te maken wat John ervaart. Zo wordt hij deelgenoot van andermans bewustzijn. De poppenspeler in Schwartz vindt dit echter al snel saai: hij wil niet alleen meekijken in het leven van Malkovich, maar bij voorkeur ook zijn handelen beheersen. Die wens om macht uit te oefenen loopt uiteraard niet goed af.