Wapenveld

Abstract

Draait journalistiek om waarheidsvinding? Dat is wel wat journalisten vaak antwoorden als je ze vraagt wat de kern van hun vak is. Opmerkelijk is het wel als je bedenkt dat wetenschappers dat niet zo snel zouden zeggen. Waarheid is meer dan een exacte beschrijving van een bepaalde stand van zaken, betoogt Jan van der Stoep, waarheid moet geleefd worden. In een gepolariseerd debat heeft de journalist de primaire en urgente taak de hygiëne te bewaren. Maar de rol van de journalist moet ook niet overschat worden.

Laatst schreef een journalist mij dat het hem was opgevallen dat wetenschappers nauwelijks over waarheid of waarheidsvinding spreken, terwijl dat in zijn eigen vak wel heel gebruikelijk is. Dat is een interessante observatie. Net als in de journalistiek draait het in de wetenschap om kennis. En in beide vakken staan ook waarden als objectiviteit, onafhankelijkheid en belangeloosheid centraal. Toch zullen wetenschappers niet zo snel hun eigen metier omschrijven in termen van waarheid, iets wat ik journalisten wel vaak heb horen doen.

In dit artikel ga ik op zoek naar de kerntaak van de journalist. Waartoe is journalistiek op aarde? En waarin verschilt dit vak van andere beroepen? Is ‘waarheidsvinding’ een term die de lading dekt als het over journalistiek gaat? Allereerst zal ik betogen dat waarheidsvinding als oriëntatiepunt van de journalistiek een risico met zich meebrengt. Als gedacht wordt dat journalisten vanuit een objectieve en onafhankelijke positie de waarheid boven tafel moeten krijgen, dan overvraag je het beroep. Vervolgens zal ik betogen dat er, ondanks dat, voldoende reden is om wel in termen van waarheid te blijven spreken. Meer dan in de wetenschap, nemen journalisten een positie in binnen het publieke debat. Dat stelt soms hoge eisen aan het vak, en kan journalisten ook kwetsbaar maken.

Eerst nog een opmerking over journalistiek als zodanig. Journalistiek bestaat er in vele soorten en maten. Het beroep van journalist is niet beschermd, al bestaan er wel beroepscodes zoals bijvoorbeeld de Global Charter of Ethics for Journalists. Ook is journalistiek een vak dat voor inkomsten afhankelijk is van abonnementsgelden, fondsen en reclame-uitingen. Dat zorgt ervoor dat de autonomie waar journalisten naar streven altijd een betwiste autonomie is. Er zijn harde vormen van journalistiek, bijvoorbeeld als het gaat om politieke verslaggeving of oorlogsverslaggeving, maar er is ook journalistiek die meer gericht is op human interest, sport, kunst en andere zaken. Echter, voor iedere vorm van journalistiek geldt dat aan normen als objectiviteit, betrouwbaarheid en redelijkheid moet worden voldaan.