Wapenveld

Op een sombere, regenachtige najaarsdag bezocht ik het Viktor E. Frankl-museum, dat gevestigd is in het huis waar deze beroemde Weense psychiater heeft gewoond en gewerkt na de Tweede Wereldoorlog. Hoewel het aanzienlijk kleiner is dan het museum van zijn collega Freud, is Frankl wel veel relevanter voor ons vandaag de dag. Frankl overleefde zelf Auschwitz, maar verloor zijn familie en vrouw. Na zijn bevrijding promoveerde hij en pakte hij zijn psychiatrische praktijk in Wenen weer op. Hij schreef het boek De zin van het bestaan in 1946 en ontwikkelde de zogenaamde logotherapie. Deze therapie stelt dat je trauma’s kunt overwinnen door de zin van het leven te ontdekken. Op het diepste bestaansniveau wil de mens namelijk niet zozeer materieel genot, maar zin ervaren.

Dat er vandaag behoefte is aan hulp in de zoektocht naar de zin van het bestaan is evident. Het is treurig dat we in het Westen rijker en welvarender zijn dan ooit, maar de diepste verlangens van de menselijke ziel vaak onaangeroerd laten.  

In het museum zijn Frankl’s hoed te zien, manuscripten van zijn boeken en citaten uit zijn werken. De Zin van het Bestaan ligt er ook tussen. In de logotherapie draait Frankl de zinvraag om. Je moet niet vragen wat de zin van het leven is, maar jou laten bevragen door het leven. Elk mens wordt ondervraagd door het leven en hij wordt gevorderd door het leven zelf om deze vragen te beantwoorden. Alleen door antwoord te geven, word je letterlijk ver-antwoordelijk en ontdekt je de zin van het leven. Logotherapie ziet dus in verantwoordelijkheid de diepste essentie van het menselijk bestaan.

Hoe kun je die zin van het bestaan dan concreet ontdekken? Frankl geeft hiervoor een praktisch advies. Leef je leven alsof je voor de tweede keer leeft, en alsof je kan overdoen wat je in je zogenaamde vorige leven op dat moment fout gedaan zou hebben. Volgens Frankl word je je hierdoor bewust van de beperktheid van het bestaan en het feit dat elk moment uniek is. Er zijn zoveel mogelijkheden waarvan je je dan bewust wordt. Je ontdekt de vrijheid die je hebt om dit moment, hier en nu, zinvol in te vullen, in plaats van het lijdzaam voorbij te laten gaan.

Een tweede advies dat Frankl geeft heeft te maken met de medemens. Vind de zin niet in jezelf en jouw eigen verlangens, maar in de liefde tot de ander – een heel uniek medemens. De enige manier om echt zin te ervaren is door de liefde, alleen dan ontdek je de ware potentie in je medemens. Door deze te benoemen, help je de ander om te groeien als persoon.

Tot slot kun je zin ervaren in het lijden. Hoewel Frankl elke hang ernaar afwijst, stelt hij dat men soms het lijden niet uit de weg kan gaan. Ondanks het lijden, kan men toch zin ervaren doordat lijden loutert en je lessen hieruit kunt leren. Als Viktor Frankl, die zijn vrouw en ongeboren kind verloor, het lijden kan overwinnen, dan is er voor iedereen hoop.

In het museum voelde ik het gewicht van het persoonlijk lijden van Frankl en dat van de mensheid. Toch is deze plek ook gevuld met hoop en troost. De medewerkers van het museum vertelden me dat er een levendige school van navolgers van Frankl bestaat, en dat zijn werken breed worden onderwezen. Ik fietste naar huis door de regen, maar het bezoek had mij hoop gegeven. Frankl’s leven leert me dat elk moment van betekenis is, ook dit moment hier en nu.