Wapenveld

Dinsdag 17 december werd bekend dat de P.C. Hooftprijs 2020 gaat naar Maxim Februari. In zijn motivatie zegt de jury dat ’de stijl van de verteller bij Februari een effectieve dam opwerpt tegen eenduidigheid, stelligheid en onwrikbaar gelijk. Bovendien biedt die stijl ook de vormen die ironie mogelijk maken zonder te verworden tot sarcasme en niet in de laatste plaats zelfspot zonder dat die verwordt tot ijdelheid.’ Twee jaar geleden interviewde Wapenveld Februari op een koude winteravond, onder een heldere sterrenhemel. Naast ironie viel toen ook Februari's hartstochtelijke betrokkenheid op een open en weerbare samenleving op. En zijn erkenning van de religieuze dimensie van het leven.

Deze week overleed prof.dr. H.W. de Knijff, emeritus kerkelijk hoogleraar christelijke ethiek, dogmatiek en bijbelse theologie vanwege de Nederlands Hervormde Kerk aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Gelovig, kerkelijk, erudiet en beminnelijk mens. Bekend van grondige studies als Sleutel en slot (over hermeneutiek), Tussen woning en woestijn (over milieu en duurzaamheid), Venus aan de leiband (over Europa’s erotische traditie en christelijke seksuele ethiek), Tegenwoordigheid van geest als Europese uitdaging (over secularisatie, wetenschap en christelijk geloof). Ook in Wapenveld schreef hij regelmatig. Over Noordmans natuurlijk, over Europa, over de eeuw in ons hart (historiciteit). En hij schreef de eerste Brief aan mijn kleinkind. Die brief eindigt zo: “Jij, mijn kleinkind, zal leven in een wereld waarin de inzet voor een humaan mensenbestaan misschien heimelijk wordt bewonderd, maar waarin de mogelijkheden beperkt zijn om daaraan vorm te geven. Zul je in staat zijn om alle moderne opwinding aan je laars te lappen en toch als modern mens met 'beslistheid' getuigenis te geven van het volle leven, dat het Evangelie predikt?”. 

Renée van Riessen is al jaren bijzonder hoogleraar christelijke filosofie in Leiden. Onlangs publiceerde ze een boek over de franse filosoof Emmanuel Levinas dat in Trouw lovend besproken werd. In 2014 interviewde Wapenveld haar en vertelde ze dat volgens Levinas het leren ook in de komende wereld gewoon door gaat. 'Levinas stelt dat leren in het leven na dit leven doorgaat. In zijn beeld van de komende wereld gaat het onderwijs gewoon door, natuurlijk omdat het een bron is van veel plezier. Het is een beeld van de middeleeuwse rabbijnen die zeggen dat de mensen in de komende wereld zullen voortgaan van het ene probleem naar het andere, van leerhuis tot leerhuis gaan ze voort. Dat leren een bron van vreugde kan zijn, is ook mijn persoonlijke ervaring, juist in het Bijbellezen. Dat is leren en vreugde tegelijk.’

Afgelopen week waren er vliegrecords en hitterecords te noteren. Het aantal bosbranden in het arctisch gebied is ook van een recordhoogte. Wat de Club van Rome niet lukte, lukt de thermometer wel. In 2012 wijdde Wapenveld zijn jaarserie aan de vragen rond duurzaamheid, de overgang naar een circulaire economie en de geestelijke achtergronden van de zich aandienende crises. In een afsluitend interview stelde filosoof Ad Verbrugge dat in de moderniteit het samenspel tussen de elementen is verstoord en we de aarde letterlijk opstoken. Een wending ten goede heeft dan ook geestelijke dimensies.

Arnon Grunberg schreef een boek onder de titel Vriend en vijand, waarin hij zich afvraagt waarom het denken in termen van vriend en vijand zo aantrekkelijk is voor nieuw-rechts heden ten dage. In zijn boek knoopt hij aan bij het denken van de rechtsfilosoof Carl Schmitt, die zich in 1933 achter Hitler schaarde. Hoe aanlokkelijk dit denken ook lijkt, aldus Grunberg in Trouw onlangs, het is revolutionair en ontkent in feite het kwaad in ons zelf. “Als je je eigen onzuiverheid accepteert, kun je de onvolkomenheid van de ander pas accepteren. Dan geloof je niet meer in absolute vijanden. Misschien lijkt je vijand meer op je dan je denkt”. Theo de Wit, die op het werk van Schmitt promoveerde, verwoordde in een interview in Wapenveld in 2012 vergelijkbare inzichten:  “De diagnoses van Schmitt zijn inderdaad vaak scherp en interessant. Zijn oplossingen vind ik over het algemeen bedroevend, ze komen altijd neer op een uitschakeling van democratische tendenzen. Wat ik wel van hem geleerd heb is de typisch katholieke waardering voor het vormelement in de politiek: politiek is stylering, kanalisering, theater, een format voor ongedurige menselijke passies, op zijn best een vorm die enigszins duurzaam is.”

Marilynne Robinson – favoriete auteur van Barack Obama – was onlangs in Nederland om een lezing te houden over goed en kwaad. Trouw interviewde haar. Ze kan niet zonder het woord “ziel”, zegt ze. Het drukt voor haar de kostbare kwetsbaarheid van het menselijke zelf uit. Na lezing van haar roman Gilead (2004) weet je dat ze gelijk heeft. Arjan Plaisier schreef over Gilead een mooi artikel in Wapenveld, "De roman is een egodocument van een riskante soort. De goede dominee John Ames, die zijn leven lang voorganger is geweest in het onbeduidende plaatsje Gilead in de staat Iowa, mediteert over zijn leven, zijn predikantschap en zijn persoonlijke geschiedenis. Dat lijkt geen veelbelovend uitgangspunt voor een moderne roman. Toch slaagt de schrijfster glansrijk. Gilead is een diepzinnige en levendige meditatie over de menselijke identiteit."